ያዩ ቡና ደን ባዮስፌር ሪዘርቭ
የብዝሃ ሕይወት ቦታ በአደጋ ላይ
በደቡብ ምዕራብ ኢትዮጵያ የሚገኙት የሞንታኔ የዝናብ ደኖች የምስራቅ አፍሮሞንታን የብዝሃ ህይወት ቦታ አካል ናቸው።የቀሩት ጥቂት የደመና ደን አካባቢዎች ለኢትዮጵያ ብቻ ሳይሆን ለዓለም አቀፍ ጠቀሜታ ያላቸው ናቸው። ከአስደናቂ የዕፅዋትና የእንስሳት ዝርያዎች ልዩነት በተጨማሪ እነዚህ ደኖች በዓለም ላይ ብቸኛውን የጫካ አረብቢያ ቡና (Coffee Arabica) የያዙ ናቸው።
ምንም እንኳን ሥነ-ምህዳራዊ እና ባህላዊ ጠቀሜታ ቢኖረውም ፣ የከፍታማ ቦታ ደን ሥነ ምህዳሩ በፈጣን የደን ምንጣሮና መራቆት ተግዳሮቶቸ ዉስጥ ሥሆን ፣ይህም በዋነኝነት በማህበራዊ፣ኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ጉዳዮች ባለፉት ጥቂት አስርት ዓመታት ውስጥ ነው። ዛሬ፣ከእነዚህ ከፍታማ የደን ቦታዎች (አፍሮሞንታን) ጥቂቶቹ በዩኔስኮ ሰው እና ባዮስፌር (MaB) ፕሮግራም ስር ተሰይመዋል።
የባዮስፌር ሪዘርቭ ለመሆን የሚደረገው ጉዞ
የያዮ አካባቢን እንደ ባዮስፌር ሪዘርቭ የመመደብ ሃሳብ መነሻው በ2005 አካባቢው በፈጣን የደን ምንጣሮና መመናመን ዉስጥ መሆኑን ባስተዋሉ በርካታ ባለድርሻ አካላት ስጋት ላይ የተመሰረተ ነው ።የአካባቢና የቡና ደን ፎረም (ECFF) የመሪነት ድርሻዉን በመዉሰድ የማመልከቻ ሂደቱ ተጀምሮ ፣ በ2010 የ‹Yayu Coffee Forest Biosphere Reserve› የመጨረሻ ስያሜዉን አገኝቷል ።
ያዩ የሚለው ስም መጠቀሙ ሁል ጊዜ በአካባቢው ማህበረሰቦች ሲተች ቆይቷል።የባዮስፌር ሪዘርቭ በዕጩነት ለዩኔስኮ ዕውቅና ሲቀርብ፤ በደርግ ዘመን ትኩረት የተሰጠው የደን ቦታ ተብሎ በፌዴራል ደረጃ በይፋ እውቅና ያገኘው “ያዩ” በሚል ስያሜ ነበር ። አሁንም“ያዮ” የሚለው ስም በክልሉ ውስጥ እንደ ኦሮሞ ጎሳ ስም ትልቅ ቦታ ስላለው በማህበረሰቡ ዘንድ ተቀባይነት አለው ። ለማጠቃለል ያህል፣ “ያዮ” የሚለው ስም ከሰዎች ማንነት ጋር መቆራኘቱ እና መጣጣሙ ይፋዊውን ስያሜ ቀጣይነት ያለው ተቃውሞ ያስከትላል ።
ባጠቃላዪ የያዩ ቡና ደን ባዮስፌር ሪዘርቭ የህዝቡን ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ተጠቃሚነት እየደገፈ ያለውን ልዩ የብዝሀ ህይወት እና የበለፀገ የቡና ቅርስ ለመጠበቅ ጥበቃን፣ዘላቂ ልማትን እና የምርምር ውጥኖችን አጣምሮ የያዘ ዘርፈ-ብዙ ስነ-ምህዳርን ይወክላል ።